Tại Việt Nam, tính đến hết năm 2020, trên thị trường có 22 doanh nghi??p được cấp giấy chứng nhận hoạt động bán hàng đa cấp hợp pháp, đạt doanh thu hơn 15.400 tỷ đồng, tổng số thuế các doanh nghi??p đã nộp về ngân sách nhà nước đạt trên 1.800 tỷ đồng, tạo việc làm cho khoảng 1 triệu lao động… Đây là một phương thức bán hàng được thế giới cô;ng nhận và được điều chỉnh chặt chẽ bởi pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả hoạt động bán hàng đa cấp, thời gian tới các cơ quan quản lý nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách, quy định trong lĩnh vực bán hàng đa cấp phù hợp với thực tiễn, đảm bảo duy trì sự phát triển mang lại hiệu quả tốt.
Thực trạng kinh doanh bán hàng đa cấp tại Việt Nam
Tại Việt Nam, kinh doanh bán hàng đa cấp xuất hiện vào đầu những năm 2000, khi gia nhập chính thức Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2006, mô;̣t trong những điều khoản các nước yêu cầu Việt Nam phải thực hiện là việc chấp thuận hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp, chính điều này đã tạo ra mô;̣t làn gió mới thu hút nhiều người tham gia vào lĩnh vực bán hàng đa cấp.
Cục cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng (Bô;̣ Cô;ng Thương) cho biết, giô;́ng như các phương thức bán hàng khác, mục tiêu của bán hàng đa cấp là đưa hàng hóa từ nhà sản xuất trực tiếp đến tay người tiêu dùng nhằm thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng của thị trường. Hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp có đặc thù khác biệt với các phương thức bán hàng khác, đó là việc tiếp thị bán hàng được thực hiện bằng truyền miệng, khô;ng thực hiện các hình thức quảng cáo, marketing như bán hàng truyền thô;́ng. Tuy nhiên, các doanh nghi??p bán hàng đa cấp chỉ được kinh doanh đô;́i với mặt hàng hàng hóa phải được đăng ký hợp pháp (đáp ??́ng đủ các điều kiện hoạt đô;̣ng) và chịu sự giám sát của các cơ quan chức năng trong quá trình hoạt đô;̣ng.
Các hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp bị cấm bao gồm: Dịch vụ, hàng hóa nhưng khô;ng có giấy ch??́ng nhận do Bô;̣ Cô;ng Thương cấp; các hình thức lợi dụng mô; hình đa cấp khác khô;ng phải là mua bán hàng hóa như: Tiền ảo, huy đô;̣ng vô;́n dự án, thương mại điện tử…
Theo đánh giá, tại Việt Nam trong giai đoạn đầu, cùng với sự phát triển của doanh nghi??p bán hàng chân chính, nhiều loại hình đa cấp biến tướng cũng phát triển trên thị trường. Nhiều vụ việc liên quan đến doanh nghi??p đa cấp hoạt đô;̣ng trong giai đoạn trước năm 2016 đã tạo nên những dư luận xấu, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng cho hàng trăm nghìn người tham gia.
Tại Việt Nam, kinh doanh bán hàng đa cấp xuất hiện vào đầu những năm 2000, khi gia nhập chính thức Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2006, mô;̣t trong những điều khoản các nước yêu cầu Việt Nam phải thực hiện là việc chấp thuận hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp, chính điều này đã tạo ra mô;̣t làn gió mới thu hút nhiều người tham gia vào lĩnh vực bán hàng đa cấp.
Cục cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng (Bô;̣ Cô;ng Thương) cho biết, giô;́ng như các phương thức bán hàng khác, mục tiêu của bán hàng đa cấp là đưa hàng hóa từ nhà sản xuất trực tiếp đến tay người tiêu dùng nhằm thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng của thị trường. Hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp có đặc thù khác biệt với các phương thức bán hàng khác, đó là việc tiếp thị bán hàng được thực hiện bằng truyền miệng, khô;ng thực hiện các hình thức quảng cáo, marketing như bán hàng truyền thô;́ng. Tuy nhiên, các doanh nghi??p bán hàng đa cấp chỉ được kinh doanh đô;́i với mặt hàng hàng hóa phải được đăng ký hợp pháp (đáp ??́ng đủ các điều kiện hoạt đô;̣ng) và chịu sự giám sát của các cơ quan chức năng trong quá trình hoạt đô;̣ng.
Các hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp bị cấm bao gồm: Dịch vụ, hàng hóa nhưng khô;ng có giấy ch??́ng nhận do Bô;̣ Cô;ng Thương cấp; các hình thức lợi dụng mô; hình đa cấp khác khô;ng phải là mua bán hàng hóa như: Tiền ảo, huy đô;̣ng vô;́n dự án, thương mại điện tử…
Theo đánh giá, tại Việt Nam trong giai đoạn đầu, cùng với sự phát triển của doanh nghi??p bán hàng chân chính, nhiều loại hình đa cấp biến tướng cũng phát triển trên thị trường. Nhiều vụ việc liên quan đến doanh nghi??p đa cấp hoạt đô;̣ng trong giai đoạn trước năm 2016 đã tạo nên những dư luận xấu, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng cho hàng trăm nghìn người tham gia.
Ảnh minh họa
Giai đoạn từ năm 2016 đến nay, cô;ng tác chỉ đạo điều hành, quản lý hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp được đẩy mạnh, qua đó đã nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đô;́i với hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp từ trung ương đến địa phương. Nhờ vậy, kinh doanh đa cấp đã dần chuyển sang thực chất và hiệu quả hơn. Cụ thể: Sô;́ lượng doanh nghi??p hoạt đô;̣ng trong lĩnh vực kinh doanh bán hàng đa cấp năm 2020 đã giảm 67% hiện chỉ còn 22 doanh nghi??p có giấy ch??́ng nhận đăng ký hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp đang hoạt đô;̣ng hợp pháp, so với 67 doanh nghi??p đầu năm 2016. Sô;́ lượng người tham gia bán hàng đa cấp trong giai đoạn 2016-2020 đạt mức trung bình 800 nghìn người, năm 2018 ghi nhận sô;́ lượng người tham gia cao nhất ở mức gần 1 triệu 250 nghìn người. Tuy nhiên, ngược lại với xu hướng giảm mạnh về sô;́ lượng doanh nghi??p, tổng doanh thu bán hàng đa cấp trên toàn thị trường tính đến hết năm 2020 đạt khoảng 15.400 tỷ đồng, tăng 22% so với tổng doanh thu năm 2019.
Mô;̣t sô;́ doanh nghi??p đa cấp chính thô;́ng tại Việt Nam: Cô;ng ty TNHH Amway Việt Nam; Cô;ng ty TNHH Mô;̣t Thành Viên New Image Việt Nam; Cô;ng Ty TNHH Nu Skin Việt Nam; Cô;ng ty cổ phần Tập đoàn Liên kết Việt Nam (Vinalink Group); Cô;ng ty TNHH TM Lô; Hô;̣i; Cô;ng ty TNHH Kyowon The Orm Việt Nam.
Có thể thấy, tỷ lệ nghịch giữa tăng trưởng doanh thu bán hàng đa cấp và biến đô;̣ng sô;́ lượng doanh nghi??p bán hàng đa cấp trên thị trường đã phần nào phản ánh sự phát triển dần đi vào chiều sâu và chất lượng của lĩnh vực bán hàng đa cấp tại Việt Nam trong thời gian vừa qua. Bên cạnh đó, cô;ng tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm đô;́i với các hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp biến tướng đã được triển khai thực hiện hiệu quả. Từ năm 2016, Bô;̣ Cô;ng Thương đã tiến hành thanh tra, kiểm tra và xử phạt hơn 14 tỷ đồng và thu hồi giấy ch??́ng nhận đăng ký hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp của 24 đơn vị.
Cô;ng tác tuyên truyền, phổ biến, cảnh báo hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp biến tướng đạt được hiệu quả đáng kể. Nhiều người dân đã có nhận thức tô;́t hơn về các hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp bất chính và có ý thức phòng tránh cao hơn, nhờ vậy đã giảm thiểu thiệt hại từ các hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp bất chính. Cùng với đó, sô;́ lượng đơn thư, khiếu nại, tô;́ cáo liên quan đến hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp có dấu hiệu giảm rõ rệt so với các năm gần đây. Nếu như năm 2016 sô;́ lượng đơn khiếu nại tô;́ cáo các doanh nghi??p đa cấp đến hơn 1000 đơn thư thì đến năm 2017 có hơn 700 đơn thư và đến năm 2020 có 79 đơn thư khiếu nại liên quan đến hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp.
Mặc dù, hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp thời gian qua đã có những tăng trưởng mạnh về doanh thu, gia tăng mức đóng góp thuế vào ngân sách nhà nước với tô;́c đô;̣ tăng bình quân cao, tuy nhiên, kinh doanh bán hàng đa cấp tại Việt Nam vẫn còn nhiều khoảng tô;́i. Cụ thể: Bên cạnh các doanh nghi??p hoạt đô;̣ng chính thô;́ng, còn có khô;ng ít doanh nghi??p lợi dụng hình thức kinh doanh theo phương thức đa cấp để thu hút đầu tư, hoạt đô;̣ng bất hợp pháp.
Bên cạnh đó, mặc dù đã có nhiều người tham gia bán hàng đa cấp và thành cô;ng, có thu nhập cao song cũng có mô;̣t bô;̣ phận khô;ng nhỏ người dân chưa hiểu rõ về bán hàng đa cấp, bị dẫn dụ tham gia vào các hình thức đa cấp biến tướng, chịu tổn thất về sức khoẻ và tiền bạc. Theo đánh giá, kinh doanh đa cấp vẫn chưa phải là mô; hình kinh doanh phổ biến. Đa sô;́ người Việt Nam thường có cái nhìn khô;ng thiện cảm đô;́i với mô; hình kinh doanh theo mạng này.
Ngoài ra, cô;ng tác quản lý bán hàng đa cấp tại Việt Nam hiện còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế. Việc xử lý đô;́i với các cá nhân, tổ chức kinh doanh theo phương thức đa cấp khô;ng phép chưa đủ mạnh; các tổ chức, cá nhân thường tìm cách lách luật và bất chấp quy định pháp luật để kiếm lời bất chính…
Một sô;́ giải pháp nâng cao hiệu quả cô;ng tác quản lý kinh doanh đa cấp trong giai đoạn 2021 – 2025
Với những kết quả đạt được đã khẳng định tính hiệu quả của kinh doanh bán hàng đa cấp, đồng thời cho thấy “sân chơi” cho hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp tại Việt Nam đã ngày càng đi vào thực chất, đúng với bản chất kinh doanh của nó, lợi ích của các doanh nghi??p và người tiêu dùng ngày càng được bảo vệ, minh bạch hơn.
Theo dự báo, kinh doanh đa cấp ở Việt Nam còn nhiều tiềm năng để phát triển, khi dân sô;́ Việt Nam đã đạt gần 100 triệu dân, đời sô;́ng của người dân luô;n được cải thiện, thu nhập có xu hướng tăng, đặc biệt tầng lớp trung lưu... Việt Nam cũng đã nằm trong Top 5 thị trường thế giới có doanh thu bán hàng đa cấp tăng nhanh nhất năm 2019… Bên cạnh đó, các doanh nghi??p sẽ đô;́i diện nhiều cơ hô;̣i khi tham gia kinh doanh đa cấp, bởi đây là hình thức kinh doanh bán hàng được pháp luật thừa nhận; khô;ng mất chi phí đầu tư, khô;ng cần mặt bằng, khô;ng cần ô;m hàng, khô;ng áp lực về doanh sô;́, khô;ng ràng buô;̣c về thời gian… Doanh nghi??p cũng có thể tham gia dễ dàng, khô;ng phân biệt trình đô;̣ học vấn, nơi đang sô;́ng và cũng có thể tạo ra mô;̣t kênh kiếm tiền tự đô;̣ng... Tuy nhiên, để hoạt đô;̣ng bán hàng đa cấp tại Việt Nam phát triển, đi vào nề nếp, đúng bản chất, mang lại những hiệu quả kinh tế thiết thực thì việc nâng cao chất lượng quản lý hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp cần có thêm những nền tảng pháp lý phù hợp và hiệu quả hơn nữa.
Nhằm tận dụng tiềm năng, duy trì các kết quả đã đạt được, đồng thời xử lý những vấn đề do yêu cầu thực tế đặt ra đô;́i với kinh doanh bán hàng đa cấp, mô;̣t sô;́ giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả cô;ng tác quản lý bán hàng đa cấp trong giai đoạn năm 2021 – 2025 bao gồm:
Tiếp tục rà soát và hoàn thiện khuô;n khổ pháp lý về quản lý hoạt đô;̣ng kinh doanh theo phương thức đa cấp phù hợp với yêu cầu thực tế và sự phát triển của ngành.
Xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật về bán hàng đa cấp, đặc biệt là hành vi kinh doanh theo phương thức đa cấp trái phép. Trong đó tập trung sửa đổi, bổ sung mô;̣t sô;́ quy định của Nghị định 40/2018/ NĐ-CP ngày 12/3/2018 của Chính phủ về quản lý hoạt đô;̣ng kinh doanh theo phương thức đa cấp và các văn bản pháp luật về xử lý vi phạm trong lĩnh vực bán hàng đa cấp theo hướng minh bạch, phù hợp hơn với yêu cầu của cô;ng tác quản lý ngành. Tăng cường cô;ng tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt đô;̣ng kinh doanh theo phương thức đa cấp, đặc biệt cô;ng tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm ở các địa phương cần được triển khai đồng bô;̣ và bao quát toàn bô;̣ trên mỗi địa bàn của từng địa phương.
Đẩy mạnh và hướng đến tô;́i đa hóa ??́ng dụng cô;ng nghệ thô;ng tin trong cô;ng tác quản lý hoạt đô;̣ng kinh doanh theo phương thức đa cấp nhằm tiết kiệm thời gian và nguồn lực cho cả cơ quan quản lý và doanh nghi??p.
Đô;́i với các doanh nghi??p kinh doanh đa cấp chân chính cần chủ đô;̣ng cô;ng tác tuyên truyền và phô;́i hợp với các cơ quan, đơn vị chức năng để tuyên truyền cho người tham gia và người tiêu dùng phân biệt rõ các quy định pháp luật và các mô; hình biểu hiện bất chính. Xây dựng kế hoạch phân phô;́i và đào tạo người tham gia mô;̣t cách chuyên nghi??p và có biện pháp triển khai giám sát chặt chẽ. Đầu tư xây dựng hệ thô;́ng cảnh báo để kịp thời thô;ng tin và phát hiện các trường hợp sai phạm, các cá nhân khô;ng tuân thủ đúng nguyên tắc trong kinh doanh bán hàng đa cấp gây ảnh hưởng đến bản chất và giá trị của ngành bán hàng đa cấp, từ đó kiến nghị và phô;́i hợp với cơ quan chức năng xem xét xử lý đảm bảo hành lang pháp lý minh bạch, nghiêm túc.
Đô;́i với người tham gia vào hình thức kinh doanh đa cấp cần tìm hiểu về doanh nghi??p đa cấp trước khi tham gia trên các tiêu chí: Giấy ch??́ng nhận đăng ký hoạt đô;̣ng; lịch sử hình thành và hoạt đô;̣ng đa cấp của doanh nghi??p; các phương thức bán hàng của doanh nghi??p. Đặc biệt, người tham gia cũng có quyền yêu cầu doanh nghi??p cung cấp tài liệu ch??́ng từ ch??́ng minh nguồn gô;́c, chỉ tiêu chất lượng của hàng hóa. Tìm hiểu kỹ về chương trình trả thưởng, hoa hồng của doanh nghi??p. Lợi ích của người tham gia chỉ có được khi bán hàng hóa, khô;ng phải từ việc lô;i kéo, dụ dỗ người khác tham gia mạng lới đa cấp.
Với việc ban hành những quy định chặt chẽ, phù hợp thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đô;́i với hoạt đô;̣ng kinh doanh đa cấp sẽ giúp cơ quan nhà nước loại bỏ các doanh nghi??p bán hàng đa cấp bất chính, đồng thời giúp củng cô;́ vị trí của các doanh nghi??p bán hàng đa cấp chân chính trên thị trường, qua đó tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của ngành kinh doanh bán hàng đa cấp tại Việt Nam./.
Thu Hòa